دەربارەی بەشی زانست و ئەندازیاریی باخداری
باخداری بریتییە لە زانست، ھونەر و پیشەی چاندن، پەروەردەکردن، کۆکردنەوە و بەبازاڕکردنی جۆرەھا میوە، سەوزە و ڕووەکی ڕازاوە. لە ساڵی ٢٠٠١ەوە، وەرگرتنی خوێندکاران لە ئاستی بەکالۆریۆسی پچڕاوی بەرهەمە ڕووەکییەکان بە پسپۆڕیی باخداری لە کۆلێژی کشتوکاڵ و لەژێر سەرپەرشتیی بەشی چاندندا دەستی پێکرد. بەشی زانستەکانی باخداری لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠٣دا بە شێوەیەکی سەربەخۆ دامەزرا و بۆ یەکەمین جار ٣٠ خوێندکاری لە ئاستی بەکالۆریۆسی پچڕاوی زانستەکانی باخداریدا وەرگرت. لە ساڵی ٢٠٠٤دا، پرۆگرامی بەکالۆریۆسی بەردەوامی باخداری کرایەوە. سەرەڕای ئەوەش، بە لەبەرچاوگرتنی پێداویستییەکانی پارێزگای کوردستان و بە ئامانجی پەروەردەکردنی پسپۆڕان لە بواری سەوزایی، پەرەپێدانی بەشەکە بە وەرگرتنی خوێندکاران لە ئاستی بەکالۆریۆسی ئەندازیاریی سەوزایی لە ساڵی ٢٠١٦دا بەردەوام بوو. ئێستا، ئەم بەشە لە ئاستی بەکالۆریۆسدا لە دوو بواری "زانست و ئەندازیاریی باخداری" و "ئەندازیاریی سەوزایی و دیزاینی دیمەن" خوێندکار وەردەگرێت. ھەروەھا، ئەم بەشە لە ئاستی ماستەردا لە پێنج پسپۆڕیی "دار میوە"، "ڕووەکە ڕازاوەکان"، "سەوزەوات"، "بەرھەمە گەرمخانەییەکان" و "ڕووەکە دەرمانییەکان" خوێندکاران پەروەردە دەکات. بەخۆشحاڵییەوە، ئەم بەشە لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ەوە لە پسپۆڕیی "فیزیۆلۆژیای بەرھەمھێنان و دوای کۆکردنەوەی ڕووەکە باخدارییەکان" و لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ەوە لە پسپۆڕیی "چاکسازی و بایۆتەکنۆلۆژیای ڕووەکە باخدارییەکان" لە ئاستی دکتۆرادا خوێندکار وەردەگرێت.​​​​​​​
ئامانجەکانی بەش
1- بەشی میوەکاری:
بەرهەمهێنانی بەرهەمە باخدارییە تەندروست و ئۆرگانیکەکان: بە لەبەرچاوگرتنی بەکارهێنانی لەڕادەبەدەری قڕکەرەکان و پەینە کیمیاییەکان، ئامانجی سەرەکی لەم بوارەدا، باشترکردنی بارودۆخی چاندنی شلیک و دار میوەکانە لە ڕێگەی دیاریکردنی باشترین فۆرمولاسیۆنی پەین و کەڵکوەرگرتن لە پەینە زیندەییەکان، وەک بەکتریا سوودبەخشەکان بۆ جێگیرکردنی توخمە خۆراکییە پێویستەکان (بۆ نموونە، ئازۆتۆباکتەر) و هەروەها بەکارهێنانی پەینە ئۆرگانیکەکان (وەک هیومیک ئەسید).
زیادکردنی بەرهەمداریی بەرهەمە باخدارییەکان لە ڕێگەی دروستکردنی بەرگری دژی سترێسە ژینگەییەکان:​​​​​​​ قەیرانی کەمئاوی یەکێکە لە ئاستەنگە سەرەکییەکان کە بەرهەمهێنانی زۆرێک لە میوەکانی لە پارێزگای کوردستان، ئێران و ئاستی جیهاندا خستووەتە مەترسییەوە. ناسینەوەی جۆرە بەرگریکارەکان، بەکارهێنانی چارەسەری پەینی گونجاو و دیاریکردنی باشترین ڕژێمی ئاودێری و پەینکردن، لە گرنگترین ئامانجە توێژینەوەییەکانی بەشی زانستەکانی باخدارییە بۆ بەرەنگاربوونەوەی سترێسی وشکی، بەتایبەتی لە ترێ و شلیکدا. لە لایەکی دیکەوە، بوونی خوێی زۆر لە خاکدا و بەکارهێنانی لەڕادەبەدەری پەینە کیمیاییەکان، بووەتە هۆی سوێربوونی خاک و بەرهەمهێنانی زۆرێک لە بەرهەمە باخدارییەکانی سنووردار کردووە. لە دیدگای چەند ساڵەی بەشدا، ناسینەوەی جۆرە بەرگریکارەکان بە سوێری و لێکۆڵینەوە لە بەکارهێنانی پێکهاتە سوودبەخشەکان وەک سیلیکاتی پۆتاسیۆم بۆ کەمکردنەوەی زیانەکانی سوێری، لە ئامانجە سەرەکییەکانە. سەرمای زووەختەی بەهار و درەنگوەختەی پاییزیش لە گرنگترین ئەو ئاستەنگانەن کە باخەوانان ڕووبەڕووی دەبنەوە. جۆرەکانی وەک قەیسی، بادام و گوێز زۆرترین زیانیان لەم دیاردەیە بەرکەوتووە. ناسینەوەی جۆر و بنەچە درەنگ گوڵەکان و بەرگریکارەکان بە سەرما کە بە شێوەی خۆڕسک لە پارێزگاکەدا بوونیان هەیە و بەکارهێنانیان لە بەرنامەکانی چاکسازیدا بە مەبەستی ناساندنی جۆرە بەرگریکارەکان، لە ئامانجە سەرەکییەکانی توێژینەوەی بەشەکەیە.
 بەرهەمهێنانی کەرەستەی زۆربوونی ڕووەکیی خاڵی لە نەخۆشی و ڤایرۆس: لەبەر ئەوەی زۆربەی دار میوەکان و شلیک بە شێوەی ناسێکسی (قەڵەم و پەیوند) زۆر دەبن، زۆرێک لە باخەکانی ئێران تووشی نەخۆشییەکانی وەک ئاگرکە و شێرپەنجەی قەد بوون. بەشی زانستەکانی باخداری دەستی بە لێکۆڵینەوەی لەبارەی زۆرکردنی بنەچەی تەندروست و خاڵی لە نەخۆشی و ڤایرۆس لە هەلومەرجی ناو شووشەدا (in-vitro) کردووە و بەرهەمهێنانی ئەم کەرەستانە لە پێشینەکانی توێژینەوەی داهاتووی بەشەکەیە.
 پەرەپێدانی فۆرمولاسیۆنە خۆراکییەکان بۆ چاندنی هایدرۆپۆنیکی شلیک: شلیک بەرهەمێکی بە بەهای ئابووریی بەرزە. چاندنی گەرمخانەیی یەکێکە لە ڕێگاکانی بەرهەمهێنانی دەرەوەی وەرزی ئەم بەرهەمە. ئەمڕۆکە چاندنی بێ خاک (Soilless Culture) لە زۆرێک لە وڵاتان باوە. بەشی زانستەکانی باخداریی زانکۆی کوردستان، بە هەبوونی گەرمخانەیەکی توێژینەوەیی بۆ چاندنی بێ خاکی شلیک، دەستی بە توێژینەوە لەسەر فۆرمولاسیۆنە تایبەتەکانی پەین بۆ شلیک کردووە. دیاریکردنی کاریگەرترین پێکهاتەی گیراوەی خۆراکی بۆ گەیشتن بە زۆرترین بەرهەم و باشترین کوالێتی لە جۆرە جیاوازەکانی شلیکدا (وەک پارۆس، کوین ئێلیزا، دایمۆند، ئارۆماس و جۆری خۆماڵیی کوردستان) لە پێشینەکانی توێژینەوەی ئەم بەشەیە.
2- بەشی فیزیۆلۆژی و تەکنەلۆژیای دوای کۆکردنەوەی بەرهەمە باخدارییەکان:
کێشەکانی قۆناغی دوای کۆکردنەوەی بەرهەمە باخدارییەکان بریتین لە پۆلێن نەکردنی بەرهەم، هەڵگرتنی نادروست، پاکەتکردنی نەگونجاو، پرۆسێسکردنی نازانستی، و نەبوونی زانیاریی پێویست لەسەر سروشتی بەرهەم و هۆکارەکانی خراپبوون. بۆ گەیشتن بە ئامانجە گشتییەکانی کەرتی باخداری، کە بریتین لە کەمکردنەوەی بەفیڕۆچوونی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان و دابینکردنی ئاسایشی خۆراک، پێویستە هەنگاوی بنەڕەتی بنرێت وەک بەکارهێنانی چارەسەری گونجاو، زیادکردنی هۆشیاری دەربارەی سروشتی بەرهەم، باشترکردنی بارودۆخی هەڵگرتن، چاکسازی لە پرۆسەکانی بەرهەمهێنان، ناسینەوەی هۆکارەکانی خراپبوون و جێبەجێکردنی دروستی پۆلێنکردن و جیاکردنەوە. دابەزینی کوالێتی و بەفیڕۆچوونی دوای کۆکردنەوەی میوەکان بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی هۆکارەکانی وەک لەدەستدانی ئاو، زیانی میکانیکی، نەرمبوونی شانە، گۆڕانکاری کیمیایی، کاڵ بوون، پیسبوونی کەڕوویی و زیانەکانی سەرماوە ڕوودەدات.
لە دیدگای چەند ساڵەی بەشی زانستەکانی باخداریدا، پێشینە توێژینەوەییە گشتگیرەکان بۆ کەمکردنەوەی بەفیڕۆچوونی بەرهەمە باخدارییەکان لەسەر ئەم تەوەرانەی خوارەوە چڕ دەبێتەوە:
  1.  لێکۆڵینەوە لەسەر ڕەفتاری دوای کۆکردنەوە و توانای هەڵگرتنی ئەو میوە و سەوزانەی کە لە پارێزگاکەدا دەچێنرێن.
  2. ناسینەوەی باشترین بارودۆخی هەڵگرتن لە ڕووی پلەی گەرما و شێ بۆ زیادکردنی تەمەنی ڕەفە و کەمکردنەوەی بەفیڕۆچوون.
  3.  بەکارهێنانی پاکەت و بەرگی پێشکەوتوو کە بە تەکنەلۆژیای نانۆ بەرهەم هاتوون.
  4. هەڵسەنگاندنی گۆڕانکارییە کوالێتییەکان لە میوە و سەوزە جیاوازەکاندا لە ماوەی هەڵگرتندا.
  5. لێکۆڵینەوە لەسەر کوالێتیی خۆراکی و توانای مانەوەی دوای کۆکردنەوەی ئەو جۆرە باخدارییانەی کەمتر گرنگییان پێدراوە، وەک بەهێ، موژەژ و گۆیژ.
  6.  بەکارهێنانی چارەسەری پێش و دوای کۆکردنەوە بە پێکهاتە دەستکردە کاریگەرەکان بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی دوای کۆکردنەوەی میوە، سەوزە و گوڵی بڕاوە.
  7.  بەکارهێنانی ڕووپۆشی خۆراکی، وەک جێڵی ئالۆڤێرا، بە مەبەستی باشترکردنی کوالێتی و زیادکردنی ماوەی مانەوەی ئەو بەرهەمانەی کە توانای هەڵگرتنیان کەمە، وەک شلیک.
3- بەشی ڕووەکە ڕازاوەکان:
یەکێک لە پێشینە سەرەکییەکانی پلانە پێنج ساڵییەکانی گەشەپێدانی ئابووری، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیی وڵات، پەرەپێدانی هەناردەی ناسەر بە نەوتە. بەدیهێنانی ئەم ئامانجە نەک تەنها یارمەتیدەرێکی بەرچاوە بۆ گەشەکردنی توانستە ئابوورییەکانی وڵات و بەرهەمی نیشتمانی، بەڵکو لە چارەسەرکردنی کێشەی بێکاریشدا ڕۆڵێکی کاریگەری دەبێت. لەبەر ئەم هۆیە، پلاندانان بۆ بووژاندنەوە و هەمەچەشنکردنی هەناردەی ناسەر بە نەوت گرنگییەکی تایبەتی هەیە. پارێزگای کوردستان بەهۆی کەشوهەوای لەبار، هێزی کاری زۆر و گرنگتر لە هەمووی، نزیکی لە وڵاتی عێراق، توانستێکی شاراوەی زۆری بۆ بەرهەمهێنانی جۆرەها ڕووەک و گەشەپێدانی کشتوکاڵ و باخداری هەیە. بەڵام بەداخەوە تا ئێستا وەبەرهێنان و هەنگاوی پێویست بۆ سوودوەرگرتنی باشتر لەم تایبەتمەندییانە لەپێناو بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی ڕووەکە ڕازاوەکاندا نەنراوە و پێویستی بە هەوڵی زیاتر و ئامانجدار هەیە. هەروەها، بە لەبەرچاوگرتنی قەیرانی کەمئاوی، بڕیارە لە ساڵانی داهاتوودا توێژینەوە لە بواری ناساندن و گۆڕینی نەخشی چاندنی ڕووەکەکان لە سەوزایی زانکۆ و پارێزگای کوردستاندا ئەنجام بدرێت.
بە گشتی، بەشی ڕووەکە ڕازاوەکانی گرووپی زانستەکانی باخداری بەنیازە لەم بوارەدا هەوڵەکانی خۆی لە چوارچێوەی خاڵەکانی خوارەوەدا چڕ بکاتەوە:
  1. پەرەپێدانی کەرتی ڕووەکە ڕازاوەکانی پارێزگای کوردستان بە هاوکاریی جیهادی کشتوکاڵی و دامەزراوە پەیوەندیدارەکان.
  2. ئەنجامدانی توێژینەوە لە بواری چاندنی ڕووەکە ڕازاوەکان لە ژینگەی کراوەی پارێزگای کوردستان و ناساندنیان بە بەرهەمهێنەران.
  3. دروستکردنی گەرمخانەیەکی پێشکەوتوو بۆ بەرهەمهێنانی ڕووەکە ڕازاوەکان لە زانکۆ و ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی لەسەریان.
  4. ناساندنی دار، دەوەن و ڕووەکە هەڵگەڕاوە ڕازاوە خۆڕاگرەکان بە وشکی (خۆماڵی یان ناخۆماڵی) بۆ چاندن لە سەوزاییدا.
  5. ناساندنی ڕووەکە داپۆشەرە خۆڕاگرەکان بە وشکی یان چیمەنە خۆماڵییەکانی کوردستان وەک جێگرەوەی چیمەنی باو.
  6. ئەنجامدانی توێژینەوە لە بواری ڕێبازی "زێریسکەیپ" یان دیمەنی وشک (Xeriscape).
  7. لێکۆڵینەوە لە پێداویستییە ئیکۆلۆژییەکانی ئەو جۆرە ڕووەکە خۆماڵییانەی کە تایبەتمەندیی جوانیناسییان هەیە، بە مەبەستی ناساندن و چاندنیان لە سەوزاییدا.
  8. هەوڵدان بۆ دامەزراندنی پەیمانگای توێژینەوەی ڕووەکە سەلکدارەکانی ڕۆژئاوای وڵات و ئامادەکردنی کۆلێکسیۆنێک لێیان.
  9. هەوڵدان بۆ باشترکردنی سەوزایی زانکۆ و پێکهێنانی بەڕێوەبەرایەتیی سەوزایی لە زانکۆدا بۆ چارەسەرکردنی کێشە پەیوەندیدارەکان.
  10. ئەنجامدانی توێژینەوە لە بوارەکانی چاندنی شانەیی، زۆرکردن و بایۆتەکنۆلۆژیای ئەو ڕووەکە خۆماڵییانەی کە توانستی ڕازاوەیی و دەرمانییان هەیە.
  11. هەوڵدان بۆ هاوکاریکردن لەگەڵ شارەوانی و بەڕێوەبەرایەتیی سەوزایی شاری سنە بە مەبەستی باشترکردن و زانستی کردنی سەوزایی شار.
4- بەشی ڕووەکە دەرمانییەکان:
پارێزگای کوردستان و ناوچەکانی ڕۆژئاوای ئێران وەک ناوەندێکی گرنگی فرەجۆریی ڕووەکی ناسراون، کە دانیشتووانی ئەم ناوچانە لەمێژە زۆرێک لەم ڕووەکانەیان وەک خۆراک و دەرمان بەکارهێناوە. لەگەڵ ئەوەشدا، کۆکردنەوەی ناڕێکوپێک و لەڕادەبەدەر لە ژینگەی سروشتی، مەترسیی کەمبوونەوە و تەنانەت لەناوچوونی هەندێک لەم جۆرە بەنرخانە لە داهاتوویەکی نزیکدا دروست دەکات. سەرەڕای ئەوەش، زۆرێک لە ڕووەکە ڕەسەنەکانی ناوچەکە لە ڕووی پێکهاتەی میتابۆلیتە سەرەتایی و لاوەکییەکان و توانای دەرمانییانەوە بە شێوەیەکی زانستی هەڵنەسەنگێندراون و تایبەتمەندییەکانیان بەنادیاری ماونەتەوە. لە بارودۆخێکدا کە کەمئاوی کشتوکاڵی زۆرێک لە ڕووەکەکانی سنووردار کردووە، سوودوەرگرتن لە ڕووەکە دەرمانییە خۆڕسک و تایبەتەکانی ناوچەکە کە پێویستییان بە ئاوی کەمە، دەتوانێت ستراتیژییەتێکی گونجاو بێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم قەیرانە. لەبەر ئەم هۆیە، پێویستە دامەزراوە، ناوەندە توێژینەوەییەکان و زانکۆکان توێژینەوەکانیان لەسەر ناسینەوە، هەڵسەنگاندن و پەرەپێدانی شێوازەکانی چاندنی بەردەوامی ڕووەکە دەرمانییە بەنرخەکانی ناوچەکە چڕ بکەنەوە. ئەم هەوڵانە نەک تەنها یارمەتیدەر دەبن بۆ دابینکردنی بەشێک لە پێداویستییە خۆراکی و دەرمانییەکانی پارێزگا و وڵات، بەڵکو ڕێگریش دەکەن لە تێکچوونی سەرچاوە سروشتییەکان بەهۆی کۆکردنەوەی لەڕادەبەدەرەوە.
ئامانجە سەرەکییەکانی بەشی زانست و ئەندازیاریی باخداری لە بواری ڕووەکە دەرمانییەکاندا بریتین لە:
  1. هەڵسەنگاندنی شێوازە باشترەکانی بەرهەمهێنانی ئەو ڕووەکانەی کە وەک خۆراک-دەرمان لە سیستەمی خۆراکیدا بەکاردەهێنرێن، بە ئامانجی پاراستنی ژینگە و یارمەتیدان بۆ بووژاندنەوەی ڕووەکە دەرمانییەکان لە ژینگەی سروشتی خۆیاندا.
  2. هەڵسەنگاندنی میتابۆلیتە سەرەتایی و لاوەکییەکانی ڕووەکە ڕەسەن و تایبەتەکانی ئێران بە مەبەستی ناسینەوەی جۆرە بەنرخەکان لە ڕووی دەرمانییەوە.
  3. هەڵسەنگاندنی شێوازە جیاوازەکانی زۆرکردن و بەرهەمهێنانی ئەو ڕووەکانەی کە توانای دەرمانییان سەلمێندراوە.
  4. دەستپێکردنی هاوکاری لەگەڵ کۆمپانیا و ناوەندە چالاکەکانی بواری دەرمانسازی و تەندروستی بە مەبەستی بەکارهێنانی پێکهاتە کاریگەرەکانی ناو ڕووەکە دەرمانییە ڕەسەنەکانی ئێران لە بەرهەمەکانیاندا.
  5. پێشکەشکردنی ڕاوێژ، هاندان و یارمەتیدانی جووتیاران بە مەبەستی زیادکردنی ڕووبەری چاندنی ڕووەکە دەرمانییەکان.
  6. دروستکردنی کۆلێکسیۆنێکی ڕووەکە دەرمانییەکان و سازکردنی وۆرکشۆپ و سمینار بە مەبەستی زیادکردنی هۆشیاریی گشتی و برەودان بە چاندنی ئەم ڕووەکانە.
5- بەشی بایۆتەکنۆلۆژیای باخداری:
کشتوکاڵ لە سەدەی بیست و یەکەمدا ڕووبەڕووی دوو ئامانجی سەرەکی بووەتەوە:
​​​​​​​
زیادکردنی بەرهەمی جیهانیی بەروبوومە کشتوکاڵییەکان و پاراستنی ژینگە. گەیشتن بە ئامانجی زیادکردنی بەرهەم بەبێ بەکارهێنانی زەوی کشتوکاڵیی بەپیتی نوێ، کارێکی دژوارە و پاراستنی ژینگەش پێویستی بە کەمکردنەوەیەکی بەرچاوی بەکارهێنانی ماددە کیمیاییەکان هەیە. لەم چوارچێوەیەدا، ئەندازیاریی بۆماوەیی و بەگشتی، دەستکاریکردنی بۆماوەیی ڕووەکەکان بە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای نوێ، وەک تەواوکەری شێوازە لاساییەکانی چاکسازیی ڕووەکی، بووەتە بژاردەیەکی ستراتیژی. پێشکەوتنە نوێیەکان لە بواری بایۆلۆژیای خانەیی و مۆلیکولیدا، ئاسۆی نوێی لە بەردەم بەرهەمهێنانی ڕووەکی دەستکاریکراوی بۆماوەیی (تڕانسجینیک) کردووەتەوە. ئەم بەرهەمانە، کە بە بەروبوومی دەستکاریکراوی بۆماوەیی (GM Crops) ناسراون، ئاماژەن بۆ ئەو ڕووەکانەی کە لە ڕێگەی ئەندازیاریی بۆماوەییەوە، یەک یان چەند جینێکیان لە سەرچاوەی بۆماوەیی تر (بەکتریا، ئاژەڵ، مرۆڤ و ڕووەکی تر) وەرگرتووە. ئامانجە سەرەکییەکانی بەرهەمهێنانی ئەم ڕووەکانە بریتین لە زیادکردنی بەرگری دژی ئافات و نەخۆشییەکان، باشترکردنی خۆڕاگری بەرامبەر سترێسە نازیندووەکان (وشکی، سوێری و سەرما)، بەرزکردنەوەی کوالێتیی خۆراکی، زیادکردنی بەرهەم، بەرهەمهێنانی ڤاکسین و دژەتەنی ڕووەکی، و زیادکردنی بەرهەمهێنانی میتابۆلیتە لاوەکییە تایبەتەکان. بەشی بایۆتەکنۆلۆژیا لە بەشی زانست و ئەندازیاریی باخداری لە زانکۆی کوردستان بەم دواییانە دامەزراوە و پرۆسەی دابینکردنی ئامێر و پێداویستییەکانی لە قۆناغی جێبەجێکردندایە.
بە لەبەرچاوگرتنی گرنگیی بایۆتەکنۆلۆژیا لە باشترکردنی و چۆنیەتیی بەرهەمە باخدارییەکان، پێشینەکانی توێژینەوەی ئەم بەشە لەسەر ئەم تەوەرانەی خوارەوە چڕ دەبێتەوە:
  1. ناسینەوەی ئەو جینانەی کە ڕۆڵیان هەیە لە بەرگری دژی وشکی، سوێری و سەرما لە دار میوە، سەوزە و ڕووەکە ڕازاوەکاندا، و بەکارهێنانی ئەم سەرچاوە بۆماوەییانە بۆ تێگەیشتن لە میکانیزمەکانی بەرگری دژی سترێس و لە کۆتاییدا، پەرەپێدانی جۆرە خۆڕاگرەکان.
  2. لێکۆڵینەوە لەسەر دەرخستنی ئەو جینانەی کە بەشدارن لە پرۆسە فیزیۆلۆژییە جیاوازەکانی بەرهەمە باخدارییەکاندا لەژێر کاریگەریی چارەسەرە کیمیاییەکان، بە مەبەستی دۆزینەوەی باشترین شێوازەکانی کشتوکاڵی و ناکشتوکاڵی بۆ هاندانی بەرگری دژی سترێسە زیندووەکان.
  3. بەرهەمهێنانی ڤاکسینی خۆراکی لە ڕێگەی گواستنەوەی ئەو جینانەی کە پرۆتینە دەرمانییە گرنگەکان (وەک ئەنسۆلین و دژەتەنەکان) کۆد دەکەن بۆ جینۆمی ڕووەکە گونجاوەکان وەک کاهوو و تەماتە.
  4. ناسینەوەی ئەو جینە سەرەکییانەی کە لە ڕێڕەوە میتابۆلیکییەکانی بەرهەمهێنانی پێکهاتە دەرمانییە بەنرخەکاندا (وەک ئاجمالیسین) بەشدارن، و بەکارهێنانیان بۆ بەرهەمهێنانی ئەم پێکهاتانە لە خانەخوێی نامۆ یان مایکرۆئۆرگانیزمەکاندا.
  5. بەرهەمهێنانی بەرهەمی باخداریی خۆڕاگر بەرامبەر وشکی، سوێری، نەخۆشی و ئافاتەکان بە بەکارهێنانی ئەندازیاریی بۆماوەیی، بەتایبەتی بۆ شلیک و ترێ کە زۆرترین ڕووبەری چاندنیان لە پارێزگاکەدا هەیە.
  6. بەرهەمهێنانی کەرەستەی زۆربوونی تەندروست و خاڵی لە ڤایرۆس و هۆکارەکانی نەخۆشی بۆ ئەو جۆرانەی کە کێشەی پیسبوونی کەرەستەی زۆربوونیان هەیە، وەک دار میوە، شلیک و پەتاتە.
  7. پاراستن و زۆرکردنی ئەو جۆرە ڕووەکە دەگمەن و لەناوچووانەی کە بەهۆی بەکارهێنانی لەڕادەبەدەر بۆ مەبەستی دەرمانی و خۆراکی، کەوتوونەتە بەر هەڕەشە، وەک جاعتەری هۆرامی، گەوَن و سعلەب.
بوار و پسپۆڕییەکانی بەشی زانست و ئەندازیاریی باخداری
ئاستی بەکالۆریۆس: ​​​​​​​بواری زانست و ئەندازیاریی باخداری ، بواری ئەندازیاریی سەوزایی و دیزاینی دیمەن
ئاستی ماستەر: ​​​​​​​بواری زانست و ئەندازیاریی باخداری بە پسپۆڕییەکانی: میوەکاری، سەوزەکاری، ڕووەکە ڕازاوەکان، بەرهەمە گەرمخانەییەکان، و ڕووەکە دەرمانییەکان
ئاستی دکتۆرا: بواری زانست و ئەندازیاریی باخداری بە پسپۆڕییەکانی: فیزیۆلۆژیای بەرهەمهێنان و دوای کۆکردنەوەی بەرهەمە باخدارییەکان، و چاکسازی و بایۆتەکنۆلۆژیای ڕووەکە باخدارییەکان
پێگەی بەش لە کۆلێژی کشتوکاڵدا
بەشی زانست و ئەندازیاریی باخداری وەک یەکێک لە بەشە سەرەکییەکانی کۆلێژی کشتوکاڵ هەژمار دەکرێت. ئەم بەشە لە ڕووی ژمارەی خوێندکارانەوە لە ئاستەکانی بەکالۆریۆس و خوێndنی باڵادا، پلەی یەکەمی لەسەر ئاستی کۆلێژ بەدەستهێناوە. هەروەها، ئەندامانی دەستەی زانستیی بەشەکە ساڵانە لە ڕیزی هەڵبژاردە باڵاکانی بواری وانەوتنەوە و توێژینەوەدا جێ دەگرن.