ایوب ملااحمدنالوسی

چمن‌ها بخش جدایی‌ناپذیر طراحی فضاهای سبز به شمار می‌روند. متاسفانه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، علاوه بر تنش خشکی، تنش شوری نیز یکی از محدودیت‌های مهم محیطی در رشد چمن‌ها محسوب می‌شود. بنابراین، بهره‌گیری از روش‌های دوستدار محیط زیست و مبتنی بر توسعه پایدار، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. به همین دلیل این پژوهش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 12 تیمار و 6 تکرار انجام شد. در این آزمایش عامل اول تنش شوری در 3 سطح (بدون شوری ، شوری 50 و 100 میلی مولار کلرید سدیم) و عامل دوم محلول پاشی دارای 4 سطح: محلول پاشی اسید فولویک به تنهایی (به مقدار 50/0 گرم در لیتر)، نانوذرات سیلیس به تنهایی (به مقدار 50 میلی گرم در لیتر)، اسید فولویک در ترکیب با نانوذرات سیلیس و در نهایت آب مقطر بود. بذرهای چمن فستوکای قرمز رقم کاروسل در گلدان‌های دارای ترکیب خاکی کشت شد. سپس با انجام سرزنی، محلول پاشی ترکیبات مورد نظر انجام شد و پس از یک هفته تیمارهای شوری اجرا گردید. محلول پاشی ترکیبات اسید فولویک و نانوذرات سیلیس به صورت هفته‌ای یکبار و تیمار شوری 3 روز یکبار تکرار شد. پس از 6 مرتبه محلول پاشی و اعمال 12 بار تیمار شوری، ویژگی‌های مورفو-فیزیولوژیکی و بیوشیمایی چمن‌ها اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که تنش شوری به طور معنی‌داری وزن تر و خشک شاخساره را کاهش داد، اما وزن تر و خشک ریشه را افزایش داد، به‌طوری که بیشترین افزایش وزن تر و خشک ریشه در شوری ۵۰ میلی‌مولار بود. نانوذرات سیلیس به تنهایی در هر دو سطح شوری وزن تر و خشک ریشه را به طور قابل توجهی افزایش داد. نسبت وزن خشک ریشه به شاخساره نیز تحت تاثیر شوری افزایش یافت و نانوذرات سیلیس به تنهایی در شرایط بدون شوری و شوری ۱۰۰ میلی‌مولار این نسبت را به طور معنی‌داری افزایش داد. تنش شوری محتوای نسبی آب برگ را کاهش و شاخص پایداری غشاء سلولی را تغییر داد. اسید فولویک به تنهایی یا همراه با نانوذرات سیلیس در شوری ۵۰ میلی‌مولار شاخص پایداری غشاء را به طور معنی‌داری افزایش داد. همچنین، تنش شوری حداکثر کارایی کوانتومی فتوسیستم II را کاهش داد که اسید فولویک به ویژه در شوری ۵۰ میلی‌مولار این شاخص را افزایش داد. در ویژگی‌های بیوشیمیایی، شوری کلروفیلb، کلروفیل کل، کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، پرولین، پراکسید هیدروژن، مالون دی‌آلدهید و فعالیت آنزیم‌های پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتاز را افزایش داد. کلروفیل a در شوری ۵۰ کاهش و در ۱۰۰ میلی‌مولار افزایش معنی‌داری داشت. اسید فولویک و نانوذرات سیلیس در هر سه سطح شوری کلروفیل‌های a و b و کلروفیل کل را کاهش دادند. همچنین این ترکیبات پراکسید هیدروژن و مالون دی‌آلدهید را کاهش دادند که نشان‌دهنده کاهش تنش اکسیداتیو است. بیشترین کاهش پراکسید هیدروژن در شوری ۵۰ میلی‌مولار با کاربرد ترکیبی و در شوری ۱۰۰ میلی‌مولار با اسید فولویک به تنهایی مشاهده شد. فعالیت آنزیم پراکسیداز در شوری افزایش یافت، اما اسید فولویک و نانوذرات سیلیس به تنهایی یا ترکیبی این فعالیت را کاهش دادند. فعالیت سوپراکسید دیسموتاز نیز تحت تاثیر شوری افزایش یافت؛ در شرایط بدون شوری نانوذرات سیلیس به تنهایی یا همراه با اسید فولویک این فعالیت را کاهش دادند، اما در شوری ۱۰۰ میلی‌مولار این ترکیبات فعالیت آنزیم را افزایش معنی‌دار دادند. در مجموع، اسید فولویک و نانوذرات سیلیس به عنوان زیست‌محرک‌ها نقش مهمی در تعدیل پاسخ‌های مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی چمن فستوکای قرمز تحت تنش شوری داشتند و کاربرد ترکیبی آن‌ها می‌تواند با افزایش رشد ریشه، دفاع آنتی‌اکسیدانی و کاهش تنش اکسیداتیو، راهکاری موثر برای بهبود مقاومت این چمن در برابر شوری باشد.

ارکید‌ها، که به یکی از متنوع‌ترین خانواده‌های گیاهی تعلق دارند، از تنوع اکولوژیکی و ریخت‌شناسی قابل توجهی برخوردار هستند و به همین دلیل موضوعی جذاب برای مطالعات علمی محسوب می‌شوند. این پژوهش بر روی ۱۵ گونه از ارکید‌های زمینی که از زیستگاه‌های مختلف ایران جمع‌آوری شده‌اند، متمرکز شده است و هدف آن ارزیابی تنوع ریخت‌شناسی بذرهای این گیاهان و پیامدهای آن برای روابط فیلوژنتیکی و حفاظت از آنهاست. در این مطالعه از میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) برای بررسی ۱۶ ویژگی ریخت‌شناسی از جمله طول بذر (SL)، طول سلول (CL)، عرض سلول (CW) و حجم جنین (EV) استفاده شد. این ویژگی‌ها با استفاده از روش‌های آماری مانند تحلیل همبستگی، خوشه‌بندی و تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان دادند که تنوع قابل توجهی بین گونه‌های مورد بررسی وجود دارد، به طوری که طول بذر از ۲۶۰ میکرومتر تا ۶۸۰ میکرومتر و حجم جنین از ۰٫۰۲ میکرومتر مکعب تا ۰٫۰۸ میکرو‌متر مکعب متغیر بود. همبستگی مثبت قوی‌ای بین ابعاد بذر و جنین به ویژه بین حجم بذر (SV) و حجم جنین (EV) با ضریب همبستگی (r) ۰٫۹۲ مشاهده شد. تحلیل خوشه‌بندی گونه‌های مورد مطالعه را به گروه‌های مجزا تقسیم کرد، به طوری که گونه‌های متعلق به جنس Ophrys به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد بذرشان، مانند نسبت بالای حجم جنین به حجم بذر، در یک گروه جداگانه قرار گرفتند. تحلیل مولفه‌های اصلی نشان داد که سه مولفه اول ۷۳٫۶٪ از واریانس کل را توضیح می‌دهند و طول بذر، طول سلول و ابعاد جنین بیشترین تاثیر را داشتند. قابل توجه است که گونه‌های Ophrys تنوع ریخت‌شناسی بین‌گونه‌ای قابل توجهی را نشان دادند که نشان‌دهنده سازگاری‌های تکاملی منحصر به فرد آنهاست. علاوه بر این، تنوع ریخت‌شناسی مشاهده شده در بین سایر گونه‌ها، مانند Orchis anatolica و Gymnadenia conopsea، هم روابط فیلوژنتیکی و هم تاثیرات اکولوژیکی بر ریخت‌شناسی بذر را برجسته کرد. این مطالعه اهمیت ویژگی‌های ریخت‌شناسی بذر را به عنوان نشانگرهای قابل اعتماد برای تمایز بین گونه‌های نزدیک به هم و درک روابط فیلوژنتیکی آنها تایید می‌کند. اگرچه تحلیل ریخت‌شناسی به دلیل تاثیرات محیطی محدودیت‌هایی دارد، اما ادغام روش‌های آماری پیشرفته‌ای مانند PCA و خوشه‌بندی چارچوبی جامع برای تحلیل تنوع ژنتیکی فراهم کرد. این یافته‌ها نه تنها درک ما از تنوع ارکیده‌های زمینی را افزایش می‌دهند، بلکه با ارائه بینش‌های حیاتی در مورد تفکیک گونه‌ها و استراتژی‌های مدیریت ژنتیکی، به حفاظت از آنها کمک می‌کنند. مطالعات آینده باید ابزارهای ژنومیک را در کنار تحلیل‌های ریخت‌شناسی به کار گیرند تا درک قوی‌تری از تکامل و سازگاری ارکیده‌ها به دست آید.